بررسی فواید نوشیدن گلاب ناشتا؛ اثر در مغز، گوارش و قلب
گلاب (آب مقطر گل محمدی) محلولی است حاصل از تقطیر گلبرگهای گل رز که علاوه بر رایحه خوشبو، دارای خواص دارویی و تغذیهای قابلتوجهی است. استفاده از گلاب در طب سنتی ایران و سایر مناطق خاورمیانه سابقهای هزارساله دارد. در این مقاله علمی و آموزنده، دلایل علمی و اثرات این عادت غذایی بررسی میشود. ابتدا فواید کلی گلاب ناشتا مطرح شده، سپس تأثیرات تخصصی آن بر مغز و سیستم عصبی، دستگاه گوارش و قلب و سایر سیستمهای بدن توضیح داده میشود. همچنین ارزش غذایی گلاب و عملکرد ترکیبات آن در بدن تحلیل میگردد.
به گزارش اقتصاد ایران؛ گلاب حاوی ترکیبات فنولیک و اسانسی قوی است که از آنتیاکسیدان و ضدالتهاب برخوردارند. مصرف صبحگاهی گلاب اصل به دلیل جذب سریع ترکیبات مغذی در حالت ناشتا توصیه میشود. بهطور کلی، نوشیدن گلاب ناشتا باعث میشود بدن در وضعیت اولیه روز، از مزایای گلاب بهرهمند گردد. علاوه بر این، گلاب دارای خواص آرامبخش خفیف است؛ به همین دلیل از دیرباز برای کاهش تنش روانی و بهبود حالت روحی استفاده شده است.
بررسی منابع علمی
منابع علمی گزارش کردهاند که عصاره گلاب ممکن است اثرات ضدافسردگی و ضداضطراب داشته باشد و خوابآور ملایمی باشد. همچنین مطالعات نشان دادهاند نوشیدن گلاب میتواند در تعدیل فشار خون و بهبود گردش خون نیز مؤثر باشد که در ادامه بررسی خواهد شد.
تأثیر گلاب بر سیستم عصبی و مغز
تحقیقات بالینی و آزمایشگاهی نشان دادهاند ترکیبات موجود در گلاب، مانند عصاره گل محمدی، خواص آرامبخشی دارند. به عنوان مثال، پژوهشها نشان میدهند استنشاق بخارات گلاب خلقوخو را بهبود بخشیده و استرس و اضطراب را کاهش میدهد. همچنین بهنظر میرسد این عصاره میتواند اثر خوابآور خفیفی داشته باشد و با فعالیتهایی شبیه به داروهای ضداضطراب، به خواب رفتن را تسهیل کند. از طرف دیگر، گلاب با مقابله با رادیکالهای آزاد و مهار پروتئینهای آسیبرسان به مغز، ممکن است به سلامت نورونها کمک کند.
بررسی مطالعات
برای نمونه یک مطالعه نشان داد ترکیباتی در گلاب مانند آمیلوئید پپتید را مهار میکنند که در بروز اختلالاتی مثل آلزایمر نقش دارند.
اثرات ضدالتهابی گلاب بر عروق مغزی و اعصاب، به کاهش درد ناشی از سردرد و میگرن کمک میکند. این اثر آرامبخش گلاب میتواند تنش عضلانی را کاهش داده و در نتیجه سردردهای تنشی را التیام بخشد. به طور خلاصه، نوشیدن گلاب ناشتا میتواند با تأمین مواد ضدالتهاب و آنتیاکسیدانی، حال روحی را بهبود داده، اضطراب را کاهش دهد و به حفظ عملکرد مغز در طولانیمدت کمک کند
تأثیر نوشیدن گلاب ناشتا بر دستگاه گوارش
گلاب در سنتهای پزشکی برای تقویت دستگاه گوارش و تسهیل هضم شناخته شده است. مطالعات نوین نیز نشان میدهند نوشیدن گلاب میتواند به جریان صفرا کمک کند و نشانههای رایج گوارشی مانند نفخ و سوزش معده را کاهش دهد. در واقع ترکیبات گلاب از طریق افزایش ترشح صفرا، روند هضم چربیها را تسریع کرده و عملکرد روده را تنظیم میکنند. علاوه بر این، گلاب خاصیت ملین ملایمی دارد؛ افزایش میزان آب مدفوع و تحریک حرکات روده، گلاب را در درمان یبوست مفید ساخته است. یک منبع علمی گزارش کرد که مصرف گلاب میتواند بار دفع را افزایش داده و باعث رفع یبوست شود.
تأثیر گلاب بر قلب و سیستم گردش خون
ترکیبات مختلف گلاب از قبیل فلاونوئیدها و ترپنوئیدها نقش مثبتی بر سیستم قلبی-عروقی دارند. گلاب میتواند فشار خون را کاهش دهد. برای مثال، یک مطالعه با تزریق عصاره هیدروالکلی گلاب در مدل حیوانی، کاهش معناداری در فشار خون سیستولیک و میانگین فشار خون نشان داد. نتایج این تحقیق نشان داد گلاب اثر ضدفشارخون (هیپوتانسیو) دارد و باعث کنترل بهتر فشار خون میشود. علاوه بر این، یافتههای دیگر حاکی از کاهش فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک و آدرنالین در اثر استنشاق رایحه گلاب بود که به آرامش سیستم عروقی کمک میکند.
بررسی علمی
امروزه محققان میدانند که فلاونوئیدهای گلاب، آنزیم تبدیلکننده آنژیوتانسین (ACE) را مهار میکنند و در نتیجه ترکیبات مضر برای عروق را کاهش میدهند. بدین ترتیب، نوشیدن گلاب ناشتا میتواند جریان خون را بهبود بخشیده و از بروز مشکلات قلبی پیشگیری کند. به دلیل خواص آنتیاکسیدانی گلاب، احتمالاً خطر پیری عروق و کلسترول بالا نیز کاهش مییابد، اگرچه برای اثبات قطعی نیاز به مطالعات انسانی بیشتر است.
تأثیر گلاب بر سایر سیستمهای بدن
گلاب علاوه بر اثرات فوق، بر سایر سیستمهای بدن نیز تأثیرات مفید دارد. برخی از آنها عبارتند از:
- پوست و ایمنی: گلاب دارای ترکیبات ضدباکتری و ضدعفونیکننده است. مطالعات نشان میدهند آب گل سرخ میتواند به بهبود زخمها و جلوگیری از عفونت در محل زخم کمک کند. همچنین گلاب به دلیل خواص آنتیاکسیدانی و ضدالتهابی خود میتواند به حفظ سلامت پوست کمک کرده و قرمزی و التهاب پوستی (مانند اگزما و روزاسه) را کاهش دهد.
- سیستم تنفسی: گلاب به علت اثر آرامبخشی خفیف و ضدالتهابی، میتواند به کاهش علائم گلو درد و التیام مجاری تنفسی کمک کند. یک مطالعه نشان داد که گلاب ماهیچههای ناحیه گلو را آرام میکند و علائم سرفه را تسکین میدهد. بنابراین، نوشیدن گلاب ناشتا میتواند برای صبحهایی که گلودرد یا التهاب تنفسی دارید، تسکینبخش باشد.
- سیستم ایمنی: ترکیبات مفید گلاب (آنتیاکسیدانها) میتوانند عملکرد سیستم ایمنی را تقویت کنند. گلاب با تحریک فعالیت هیستامینها و دارا بودن خاصیت ضد میکروبی، در پیشگیری از عفونتهای خفیف نقش دارد.
- سلامت سیستم زنان: از دیرباز گلاب در طب سنتی برای تعدیل قاعدگی و کاهش دردهای ناشی از آن استفاده شده است. تحقیقات کلاسیک نشان دادهاند که گلاب میتواند در تسهیل جریان قاعدگی و کاهش نشانههای پیش از قاعدگی مانند نفخ و درد موثر باشد.
- تسکین سردرد و استرس: استشمام بوی گلاب و یا نوشیدن آن نیز میتواند تنشهای عصبی را بکاهد و به رفع سردرد کمک نماید. اثر آرامبخش گلاب بر مغز ممکن است در کاهش تشدید سردردهای تنشی و میگرنی مؤثر باشد.
ارزش غذایی گلاب
از نظر تغذیهای، گلاب اساساً یک محلول آبی است. مطالعات تغذیهای نشان میدهند ۱۰۰ گرم گلاب تقریباً صفر کالری دارد و درشتمغذی قابلتوجهی (چربی، پروتئین یا کربوهیدرات) در آن موجود نیست. به عبارت دیگر، گلاب عملاً کالریمطلق است و برای افرادی که رژیم کالری محدود دارند مناسب است. نکته مهم این است که گلاب حاوی درصد کمی روغن اسانسی گل محمدی (حدود ۱۰–۵۰٪) است و ترکیبات مفیدی مانند فلاونوئیدها و ویتامین C دارد. حتی اگر ارزش غذایی عمدهای نداشته باشد، همین ترکیبات کم ولی مؤثر (آنتیاکسیدانها، ترکیبات معطر) باعث تأثیرات مفید درمانی آن در بدن میشوند. به طور خلاصه، از نظر کالری و ریزمغذیها گلاب تقریباً خالی از ارزش است، ولی ترکیبات فنولی و ویتامینهای متصاعد در آن، اثرات سلامتبخش به بدن هدیه میکنند.
مکانیسم عملکرد گلاب در بدن
عملکرد گلاب در بدن ناشی از ترکیبات بیواکتیو آن است. گل محمدی حاوی فلاونوئیدها، ترپنوئیدها (مانند ژرانیول، سیتروئنل، میرسن)، اسیدهای فنولیک و ویتامین C است. این ترکیبات به شرح زیر عمل میکنند:
- آنتیاکسیدان: فلاونوئیدها و فنولیکهای گلاب رادیکالهای آزاد را خنثی میکنند و از استرس اکسیداتیو سلولی جلوگیری مینمایند. این مکانیسم در بهبود سلامت پوست، پیشگیری از التهابها و کاهش خطر بیماریهای مزمن نقش دارد.
- ضدالتهاب: بسیاری از ترکیبات گلاب اثر ضدالتهابی دارند. از این رو، گلاب میتواند در تسکین التهابهای داخلی (مثلاً معده و مفاصل) و خارجی (پوست) مؤثر باشد.
- تأثیر بر سیستم عصبی: ترکیبات معطر گلاب (مانند ژرانیول و سیتروئنل) با فعال کردن گیرندههای عصبی میزان انتقالدهندههای عصبی “سروتونین” و “دوپامین” را تغییر میدهد و خلقوخوی بهتری ایجاد میکنند.
- تأثیر بر دستگاه گوارش: ترپنوئیدها و اسانسهای گلاب باعث تحریک ترشح مایعات گوارشی (از جمله صفرا) میشوند و حرکت روده را بهبود میبخشند. به همین دلیل مصرف گلاب ملین ملایمی است و به هضم غذا کمک میکند.
- ضد میکروب: گلاب دارای ترکیبات ضدباکتری و ضدقارچ است. این امر باعث میشود باکتریهای مضر دستگاه گوارش یا پوست کمتر تکثیر شوند. همچنین با تولید هیستامین از طریق تحریک سیستم ایمنی، توانایی بدن در مقابله با عفونتها افزایش مییابد.
- تنظیم فشار خون: بر اساس مطالعات حیوانی، گلاب میتواند آنزیم مهارکننده ACE را کاهش دهد و از این طریق فشار خون را کاهش دهد. ترکیباتی مثل سیتانوگلوکوزید (cyanidin-3-O-β-glucoside) در گلاب نشان دادهاند که فعالیت آنژیوتانسینکانورتاز را کاهش میدهند.
در مجموع، گلاب از طریق «تأمین آنتیاکسیدانها و ترکیبات ضدالتهاب و تأثیر بر مسیرهای بیوشیمیایی در بدن عمل میکند. این مکانیسمها با همدیگر موجب آرامش سیستم عصبی، بهبود هضم و حمایت از سیستم قلبی-عروقی میشوند.
نوشیدنیهای صبحگاهی مفید با گلاب
مصرف گلاب در وعده صبحگاهی با سایر مواد مقوی میتواند فواید بیشتری برای سلامتی ایجاد کند. در ادامه پنج دستور ترکیبی سالم و مغذی صبحانهمانند با گلاب، پودر جلبک اسپیرولینا و عسل ارائه میشود:
-
اسموتی اسفناج، موز و گلاب:
- مواد لازم: یک مشت اسفناج تازه، یک عدد موز رسیده، ۱ فنجان شیر بادام یا ماست کمچرب، ۲ قاشق غذاخوری گلاب، ۱ قاشق چایخوری پودر اسپیرولینا و ۱ قاشق غذاخوری عسل طبیعی.
- طرز تهیه: ابتدا اسفناج و موز را در مخلوطکن بریزید و شیر بادام را به آن اضافه کنید. سپس گلاب، اسپیرولینا و عسل را بیفزایید. هم بزنید تا مخلوط یکدستی بهدست آید. (برای غلظت بیشتر میتوانید تکهای یخ یا مقداری کفیر به آن اضافه کنید.) این اسموتی حاوی آهن، آنتیاکسیدان و ویتامینهای متنوع است و به فعال شدن متابولیسم صبحگاهی کمک میکند.
-
نوشیدنی لیمو، گلاب و اسپیرولینا:
- مواد لازم: آب یک عدد لیموترش تازه، ۲ قاشق غذاخوری گلاب، ۱/۲ قاشق چایخوری پودر اسپیرولینا، ۱ قاشق غذاخوری عسل طبیعی و ۱ لیوان آب ولرم (یا آب گازدار).
- طرز تهیه: آب لیمو، گلاب و عسل را در یک لیوان آب ولرم حل کنید. سپس پودر اسپیرولینا را افزوده و با قاشق خوب مخلوط نمایید. در صورت تمایل مقداری برگ نعنا یا خیار حلقهشده به آن اضافه کنید و با نی سرو کنید. این نوشیدنی ویتامینه و انرژیزا، سرشار از ویتامین C و آنتیاکسیدان است. سطح انرژی رو افزایش میدهد و هضم صبحانه را بهتر میکند.
-
چای سبز معطر با گلاب، اسپیرولینا و عسل:
- مواد لازم: ۱ قاشق مرباخوری چای سبز خشک، ۱ فنجان آب جوش، ۱ قاشق غذاخوری عسل، ۱ قاشق غذاخوری گلاب، ۱/۴ قاشق چایخوری پودر اسپیرولینا.
- طرز تهیه: چای سبز را در آب جوش دم کرده و پس از ۲–۳ دقیقه صاف کنید. اجازه دهید چای کمی خنک شود. سپس عسل و گلاب را اضافه کرده و خوب هم بزنید تا حل شوند. در مرحله آخر پودر اسپیرولینا را افزوده و مجدداً مخلوط کنید. نوشیدنی را میتوانید گرم یا ولرم میل کنید. چای سبز آنتیاکسیدان فراوان دارد، گلاب آرامبخشی لطیف افزوده و اسپیرولینا نیز منبع عالی پروتئین و ویتامینها است.
-
نوشیدنی نارگیل، گلاب و اسپیرولینا:
- مواد لازم: ۱ لیوان آب نارگیل خنک (بدون شکر)، ۲ قاشق غذاخوری گلاب، ۱ قاشق چایخوری پودر اسپیرولینا، ۱ قاشق غذاخوری عسل.
- طرز تهیه: آب نارگیل را در لیوان بریزید و عسل را در آن حل کنید. سپس گلاب و اسپیرولینا را افزوده و با نی یا قاشق بهخوبی مخلوط نمایید. این نوشیدنی غنی از مواد معدنی (مانند پتاسیم) و آنتیاکسیدان بوده و خاصیت هیدراتهکنندگی عالی دارد. افزودن گلاب طعم خنکی و آرامش میدهد و اسپیرولینا باعث سرشار شدن نوشیدنی از پروتئین و کلروفیل میشود.
-
دوغ گلاب با اسپیرولینا و عسل:
- مواد لازم: ۱ پیمانه ماست کمچرب (یا کفیر)، ۱/۲ لیوان آب سرد، ۲ قاشق غذاخوری گلاب، ۱ قاشق چایخوری پودر اسپیرولینا، ۱ قاشق غذاخوری عسل. (در صورت تمایل اندکی نعنا خشک یا خیار رندهشده اضافه کنید.)
- طرز تهیه: ماست و آب را با همزن دستی یا برقی بهخوبی مخلوط کنید تا یکدست شود. سپس گلاب، عسل و اسپیرولینا را افزوده و مجدداً هم بزنید. میتوانید چند برگ نعنا یا تکههای یخ داخل لیوان قرار دهید و دوغ را بر روی آن بریزید. این نوشیدنی حاوی پروبیوتیک (ماست)، آنتیاکسیدان (گلاب و اسپیرولینا) و انرژی طبیعی (عسل) است و به شروع یک روز فعال کمک میکند.
جمعبندی
نوشیدن گلاب ناشتا با تقویت دستگاه گوارش، آرامشبخشیدن به سیستم عصبی، کمک به تنظیم فشار خون و تقویت سلامت عمومی شناخته شده است. ترکیبات آنتیاکسیدانی و ضدالتهابی گلاب از مغز تا پوست و قلب را تحت تأثیر قرار میدهند. همچنین با اضافه کردن گلاب به نوشیدنیهای صبحگاهی همراه با اسپیرولینا و عسل، میتوان از فواید همافزاینده آنها بهره برد و انرژی و مواد معدنی لازم را در ابتدای روز تأمین نمود.
در نهایت، هرچند گلاب کالری اندکی دارد، ولی خواص پزشکی آن متعدد است. توجه داشته باشید که مصرف متعادل و هماهنگ با وضعیت فردی توصیه میشود، و کسانی که بیماری خاصی دارند یا داروی خاصی مصرف میکنند، بهتر است با پزشک خود مشورت نمایند.
