«مریم نخودی»؛ گیاهی با جایگاه ویژه در طب سنتی و صنعت دارویی

به گزارش اقتصاد ایران، گیاه «مریم نخودی» یا کلپوره با نام علمی Teucrium orientale گیاهی چندساله و علفی از خانواده نعنائیان (Lamiaceae) است. این گیاه بومی بخش‌هایی از خاورمیانه (به خصوص در استان کرمانشاه و در مناطق چهارزبر، حمیل، گهواره، کرند غرب و قصر شیرین)، قفقاز و جنوب شرقی اروپا بوده و به‌دلیل خواص دارویی، ارزش اکولوژیکی و زیبایی‌شناختی مورد توجه قرار گرفته است.

شاخصه‌های آن ساقه‌های کرک‌دار، گل‌های صورتی روشن تا بنفش کم‌رنگ و مقاومت بالا در برابر شرایط خشک و سخت اقلیمی است. این گیاه معمولاً در خاک‌های سنگلاخی، مراتع خشک و حاشیه جنگل‌ها می‌روید.

ویژگی‌های گیاهشناسی و زیستگاه مریم نخودی یا کلپوره

به گزارش راز بقا، ارتفاع گیاه «مریم نخودی» معمولاً بین ۳۰ تا ۷۰ سانتی‌متر است و ساقه‌های راست و پر از کرک سفید دارد. برگ‌ها متقابل، ساده، دندانه‌دار و بیضی‌شکل‌اند و در صورت فشردن، بوی مطبوعی از خود متصاعد می‌کنند. گل‌ها به شکل لوله‌ای با یک لب بزرگ در پایین بوده و در اواخر بهار تا تابستان به‌صورت خوشه‌ای شکوفا می‌شوند.

این گیاه بومی مناطقی از جمله ترکیه، ایران، عراق، ارمنستان و کشور‌های بالکان است و اغلب در دامنه‌های خشک، کنار جاده‌ها و مناطق آهکی که پوشش گیاهی کمی دارند یافت می‌شود. به‌دلیل تحمل بالا در برابر خشکی و نیاز کم به مراقبت، امروزه در طراحی فضای سبز کم‌آب (زری‌اسکیپ) و باغ‌های صخره‌ای نیز استفاده می‌شود.

کاربرد‌های دارویی و سنتی

در طب سنتی، مریم نخودی قرن‌ها به‌عنوان درمان مشکلات گوارشی، سرماخوردگی و بیماری‌های پوستی استفاده شده است. بخش‌های هوایی آن سرشار از روغن‌های فرار، فلاونوئیدها، دی‌ترپنوئید‌ها و ترکیبات زیست‌فعال دیگر است.

یکی از مهم‌ترین این ترکیبات، تئوکریـن A (Teucrin A) است که خاص بسیاری از گونه‌های تئوکریوم بوده و به‌دلیل خواص ضدمیکروبی و ضدالتهابی مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است.

در مناطق روستایی، از این گیاه به‌صورت موضعی برای ترمیم زخم‌ها نیز استفاده می‌شود. دمنوش برگ‌ها یا گل‌ها برای درمان اختلالات گوارشی، بیماری‌های کبدی و درد‌های رماتیسمی مصرف می‌شود. البته، برخی ترکیبات آن – به‌ویژه برخی دی‌ترپنوئید‌ها – در صورت مصرف زیاد یا طولانی‌مدت می‌توانند مسمومیت کبدی ایجاد کنند، بنابراین تعیین دوز مناسب و بررسی علمی آن بسیار اهمیت دارد.

نقش اکولوژیک و کشت

به گزارش راز بقا، گیاه مریم نخودی نقش مهمی در پایدارسازی خاک‌های فقیر، حمایت از گرده‌افشان‌ها مانند زنبور‌ها و پروانه‌ها و حتی به‌عنوان گونه پیشگام در زیستگاه‌های آسیب‌دیده ایفا می‌کند. به‌دلیل ترکیبات معطر خود، در برابر بیشتر گیاه‌خواران مقاوم است و این ویژگی آن را برای طراحی مناظر طبیعی پایدار بسیار مناسب کرده است.

کشت این گیاه آسان است و به آب بسیار کمی نیاز دارد، در برابر شوری و خشکی مقاوم است و در خاک‌های قلیایی یا سنگلاخی نیز رشد می‌کند. می‌توان آن را از طریق بذر یا قلمه‌های نرم‌چوبی تکثیر کرد و حتی در زمین‌های تخریب‌شده یا چراگاه‌های فرسوده هم رشد خوبی از خود نشان می‌دهد، بنابراین در پروژه‌های بازسازی زیست‌محیطی نیز کاربرد دارد.

عجیب‌ترین ویژگی‌های مریم نخودی

با اینکه مریم نخودی ظاهری ساده و معمولی دارد، ولی راز‌هایی عجیب و جالب در دل خود پنهان کرده است. اول از همه، ترکیباتی که این گیاه را دارویی کرده‌اند – به‌ویژه دی‌ترپنوئید‌هایی مانند تئوکریـن A در صورت مصرف زیاد می‌توانند به کبد آسیب برسانند.

برخی افرادی که مقدار زیادی از دمنوش یا عصاره این گیاه مصرف کرده‌اند، دچار علائم هپاتیت ناشی از گیاه‌درمانی شده‌اند. این ویژگی آن را به یکی از معدود گیاهان دارویی با اثر «دو لبه» تبدیل کرده است.

ویژگی عجیب دیگر آن، مقاومت کامل به چراست. بیشتر دام‌ها، حتی بز‌ها و گوسفندان، این گیاه را نمی‌خورند. دلیلش ترکیبات تلخ و روغن‌های فراری است که طعم آن را برای حیوانات ناخوشایند می‌کند. در برخی نواحی ترکیه، آن را «گیاه ضد بز» می‌نامند.

همچنین، گل‌های آن با وجود تقارن دوجانبه، دارای لبی پایین اغراق‌شده‌اند که مانند باند فرود برای گرده‌افشان‌ها عمل می‌کند. جالب‌تر آنکه این گل‌ها در زیر نور ماوراءبنفش الگو‌هایی نامرئی برای چشم انسان از خود نشان می‌دهند تا گرده‌افشان‌ها را هدایت کنند.

در پایان، گفته می‌شود زنبور‌هایی که از این گیاه تغذیه می‌کنند، عسل معطر با بویی شبیه آویشن تولید می‌کنند؛ ویژگی دیگری از این گیاه عجیب و شگفت‌انگیز شرقی.

منبع: راستان