هنری به نام نادیده انگاری!
در عصر انفجار اطلاعات و شبکههای اجتماعی، توانایی تشخیص آنچه باید نادیده گرفت بهاندازه تفکر انتقادی اهمیت پیدا کرده است.
به گزارش اقتصاد ایران، در دنیای امروز، مهارت «نادیده انگاری انتقادی» بهاندازه تفکر انتقادی اهمیت دارد؛ یادگیری اینکه چه چیزهایی را نباید دید، خواند یا پاسخ داد به ما کمک میکند تا تمرکز، آرامش ذهن و استقلال فکری خود را در برابر سیل اطلاعات حفظ کنیم.
در هفته سواد رسانهای، بسیاری از کارشناسان توجه را به جنبهای کمتر شناختهشده از این مفهوم جلب کردهاند: «نادیدهگیری انتقادی» یا critical ignoring. تا امروز، اغلب به ما آموختهاند که هنگام مطالعه یا مواجهه با اطلاعات آنلاین، «انتقادی بیندیشیم»؛ اما در دنیای اقتصاد توجه، این مهارت دیگر کافی نیست. امروزه، سواد رسانهای به همان اندازه که به تفکر انتقادی نیاز دارد، به توانایی نادیدهگرفتن هوشمندانه نیز وابسته است.
این مهارت که «نادیده انگاری انتقادی» نام دارد، بر توانایی فیلترکردن هدفمند محتوای بیکیفیت، گمراهکننده یا تحریکآمیز تمرکز میکند تا توجه محدود انسان صرف موضوعاتی شود که واقعاً اهمیت دارند. مطالعهای علمی سه شکل اصلی از نادیدهگیری انتقادی را معرفی کرده است که هر یک میتواند به ما در مواجهه با محیط پیچیده اطلاعاتی امروز کمک کند:
۱. خودتنظیمی محیط دیجیتال (Self-Nudging): بازطراحی فضای مجازی برای ذهن سالمتر
همانطور که ممکن است شیرینیها را از جلوی چشم دور کنیم تا رژیم غذایی سالمتری داشته باشیم، میتوانیم محیط دیجیتال خود را نیز طوری بازطراحی کنیم که کمتر در معرض «مواد غذایی ناسالم اطلاعاتی» قرار بگیریم.
هدف این رویکرد پیشگیری از وسوسه قبل از وقوع است. چند نمونه عملی:
- محدودکردن زمان استفاده از اپلیکیشنها با ابزارهایی مانند Screen Time یا Focus Mode
- فعالکردن حالت سیاهوسفید در تلفن همراه برای کاهش جذابیت بصری برنامهها
- آنفالو یا بیصداکردن حسابهای کاربری و صفحات بیکیفیتی که شبکه اجتماعی شما را شلوغ میکنند
- غیرفعالکردن موقت شبکههای اجتماعی در زمانهایی که نیاز به تمرکز دارید
۲. مطالعه جانبی (Lateral Reading): روش هوشمندانهتری برای سنجش اعتبار
زمانی که با ادعایی ناآشنا یا سایتی ناشناخته مواجه میشوید، اشتباه رایج این است که تنها به محتوای همان صفحه تکیه کنید. بهجای این کار، باید صفحه را ترک کنید و درباره منبع یا نویسنده در جاهای دیگر جستوجو کنید.
این همان روشی است که راستیآزمایان حرفهای به کار میبرند:
- تبهای جدیدی باز کنید.
- نام سازمان، نویسنده یا ادعا را در منابع دیگر جستوجو کنید.
- از رسانهها و موتورهای جستوجوی معتبر و متنوع برای بررسی اعتبار استفاده کنید.
این روش «مطالعه جانبی» بسیار مؤثرتر از تحلیل محتوای سایت ناشناخته در خلأ است. تحقیقات نشان میدهد که این شیوه بهطور قابل توجهی توانایی افراد در تشخیص اخبار جعلی و ادعاهای نادرست را افزایش میدهد.
۳. به ترولها خوراک ندهید (Do Not Feed the Trolls): قطع پاداش توجه
ترولها، مروجان اطلاعات نادرست و آزاردهندگان اینترنتی، از واکنش ما تغذیه میکنند. هر بار که با آنان بحث یا حتی تصحیحشان میکنیم، در واقع آنها را در الگوریتمها برجستهتر میکنیم.
قاعده «خوراک ندادن به ترولها» ساده است:
- با ترولها وارد بحث، تصحیح یا مناظره نشوید چون دقیقاً همین را میخواهند.
- افراد آزاردهنده را بلاک یا ریپورت کنید و سپس نادیدهشان بگیرید.
با این کار، پاداش اجتماعیای که آنها به دنبالش هستند قطع میشود و انگیزه ادامه رفتارشان کاهش مییابد. این افراد ممکن است حسابهای خودکار باشند که برای تفرقهافکنی طراحی شدهاند یا افرادی واقعی که از آزار دیگران لذت میبرند. در هر دو حالت، نادیدهگرفتنشان به سلامت روان شما کمک خواهد کرد.
پارادایم تازهای از سواد رسانهای
آموزش سنتی بر «توجه دقیق» و «تحلیل انتقادی اطلاعات» تأکید داشت. اما در عصر رسانههای اجتماعی، خودِ توجه به کالایی تبدیل شده که توسط شرکتها و سازوکارهای تبلیغاتی مورد بهرهبرداری قرار میگیرد.
به همین دلیل، آموزش مهارت «نادیده انگاری راهبردی» و نه نادیدهگرفتن بیهدف، برای حفظ استقلال ذهنی و عبور از اکوسیستم آلوده اطلاعاتی ضروری است.
نادیدهگیری انتقادی جایگزین تفکر انتقادی نیست، بلکه زمینهساز آن است. وقتی یاد بگیریم ابتدا سروصداها و محتوای کمارزش را فیلتر کنیم، میتوانیم انرژی ذهنی خود را صرف بررسی دقیقتر اطلاعاتی کنیم که واقعاً ارزش اندیشیدن دارند.
در جهانی که هر کلیک، لایک و اشتراکگذاری به معنای معاملهای میان توجه و دادههای ماست، شاید هوشمندترین واکنش، نه دانستن بیشتر، بلکه «نادیدهگرفتن بهتر» باشد.
