نقش پررنگ ورزش در حفظ سلامت مغز در میانسالی!
فعالیت بدنی در میانسالی و سالمندی میتواند خطر دمانس را تا ۴۵ درصد کاهش دهد، حتی در افرادی که ریسک ژنتیکی ابتلا دارند.
به گزارش اقتصاد ایران، نتایج یک تحقیق گسترده و چنددههای در آمریکا بار دیگر تأکید میکند که ورزش در هر سنی، بهویژه از میانسالی به بعد، نقشی مهم در محافظت از سلامت مغز و کاهش احتمال بروز دمانس ایفا میکند.
سالهاست که دانشمندان میدانند حرکت دادن بدن میتواند ذهن ما را تیزتر و کارآمدتر کند. فعالیت بدنی با افزایش جریان خون در مغز، تقویت انعطافپذیری عصبی و کاهش التهاب مزمن، مجموعهای از فرآیندهای حیاتی را فعال میکند که نقش مهمی در سلامت شناختی دارند. همین عوامل باعث شدهاند پژوهشگران ورزش را یکی از ابزارهای مؤثر برای کاهش خطر افت شناختی و بیماریهایی مانند دمانس و آلزایمر بدانند.
پژوهش تازهای از «مطالعه قلب فرامینگهام» در آمریکا، یکی از شفافترین پاسخها را تاکنون ارائه کرده است. یافتههای این پژوهش از توصیهای که پزشکان بارها به بیماران گفتهاند حمایت میکند: ورزش کمک میکند. اما این مطالعه لایه مهم دیگری نیز میافزاید: فعال ماندن در سن ۴۵ سالگی به بعد میتواند نقش محافظتی قابل توجهی داشته باشد، حتی برای افرادی که یک ریسک ژنتیکی شناختهشده برای دمانس دارند.
این پژوهش چه چیزی را بررسی کرد؟
این تحقیق جدید بر دادههای ۴ هزار و ۲۹۰ شرکتکننده در نسل دوم «مطالعه فرامینگهام» متکی است. این مطالعه یکی از طولانیترین و معتبرترین پروژههای علمی درباره سلامت قلب و عوامل خطر بلندمدت است.
نسل اول این پروژه در سال ۱۹۴۸ آغاز شد؛ زمانی که بیش از ۵ هزار فرد بزرگسال از شهر فرامینگهامِ ماساچوست برای بررسی عوامل خطر بیماریهای قلبی ثبتنام کردند. در سال ۱۹۷۱ نسل دوم، شامل فرزندان بزرگسال شرکتکنندگان اولیه و همسران آنها، وارد مطالعه شدند. این گروه در بازههای چهار تا هشتساله تحت معاینهها و ارزیابیهای پزشکی و سلامت قرار گرفتند.
در پژوهش جدید، شرکتکنندگان میزان فعالیت بدنی خود را طی سالها گزارش کردند؛ از فعالیتهای روزمره مانند بالا رفتن از پلهها گرفته تا ورزش شدید و برنامهریزیشده. نخستین گزارش فعالیت بدنی مربوط به سال ۱۹۷۱ بود و این روند طی چند دهه تکرار شد.
- اوایل بزرگسالی (۲۶ تا ۴۴ سال): ارزیابی در اواخر دهه ۱۹۷۰
- میانسالی (۴۵ تا ۶۴ سال): ارزیابی در اواخر دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰
- سالمندی (۶۵ سال به بالا): ارزیابی در اواخر دهه ۱۹۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰
پژوهشگران سپس بررسی کردند که چه تعداد از افراد در هر گروه سنی دچار دمانس شدند و در چه سنی تشخیص دریافت کردند. بعد میزان فعالیت بدنی افراد را در سه سطح کم، متوسط و زیاد دستهبندی کردند تا مشخص شود ورزش چه تأثیری بر احتمال بروز دمانس دارد.
یکی از عناصر مهم مطالعه، بررسی وجود یک عامل ژنتیکی شناختهشده برای آلزایمر، ژن APOE ε۴، در میان شرکتکنندگان بود.
یافتههای پژوهش چه بود؟
در طول دوره پیگیری، ۱۳.۲ درصد از افراد (۵۶۷ نفر) به دمانس مبتلا شدند که بیشتر آنها در گروه سنی سالمندی بودند. این رقم نسبت به بسیاری از مطالعات طولانیمدت مشابه و همچنین آمار کنونی برخی کشورها، از جمله استرالیا که در آن یک نفر از هر ۱۲ فرد بالای ۶۵ سال (حدود ۸.۳ درصد) دمانس دارد، رقم بالایی محسوب میشود.
وقتی سطح فعالیت بدنی افراد بررسی شد، الگو بسیار قابل توجه بود: افرادی که در میانسالی و سالمندی بالاترین میزان فعالیت بدنی را داشتند، ۴۱ تا ۴۵ درصد کمتر از افرادی که کمترین فعالیت را داشتند به دمانس مبتلا شدند. این نتیجه حتی پس از تنظیم متغیرهایی مانند سن، سطح تحصیلات، فشار خون بالا، دیابت و سایر عوامل خطر نیز پابرجا بود.
نکته جالب دیگر این بود که فعالیت بدنی در دوران اوایل بزرگسالی تأثیری بر کاهش خطر دمانس نداشت. یعنی ورزش در دهههای ۲۰ و ۳۰ سالگی بهتنهایی اثر محافظتی بلندمدت ایجاد نکرده است. اما بخش مهم مطالعه تحلیل ژنتیکی بود. یافتهها نشان دادند که:
- در میانسالی، داشتن فعالیت بدنی بیشتر تنها برای افرادی که حامل ژن APOE ε۴ نبودند باعث کاهش خطر دمانس شد.
- اما در سالمندی، فعالیت بدنی بیشتر برای هر دو گروه حاملان و غیرحاملان ژن اثر محافظتی داشت.
به عبارت دیگر، حتی اگر فرد از نظر ژنتیکی مستعد دمانس باشد، فعال ماندن در سالهای پایانی زندگی همچنان میتواند سودمند و محافظتی باشد. این پیام میتواند نقش مهمی در توصیههای بهداشتی برای سالمندان داشته باشد.
اهمیت نتایج چقدر است؟
یافتهها در مجموع همان پیام همیشگی تحقیقات علمی را تقویت میکنند: ورزش برای مغز مفید است. اما این مطالعه به دلیل حجم نمونه بزرگ، پیگیری چنددههای و تحلیل دقیق اثر ژنتیک در دورههای مختلف زندگی، اهمیت ویژهای دارد.
این نتیجه که فعالیت بدنی در میانسالی ممکن است بسته به ریسک ژنتیکی افراد اثر متفاوتی داشته باشد، در حالی که ورزش در سالمندی تقریباً برای همه مفید است، میتواند به پیامهای بهداشت عمومی بُعد تازهای اضافه کند؛ زیرا بسیاری از افراد باور دارند اگر در جوانی کمتحرک بودهاند، دیگر دیر شده است. در حالی که این مطالعه نشان میدهد هیچوقت دیر نیست.
محدودیتهای مطالعه
البته این تحقیق محدودیتهایی نیز داشت:
- بخش عمده فعالیت بدنی به شکل خودگزارشی ثبت شده بود که احتمال خطای حافظه را بالا میبرد.
- نوع دقیق ورزشهای انجامشده مشخص نبود، بنابراین نمیدانیم کدام نوع فعالیت بیشترین اثر را دارد.
- میزان بروز دمانس در گروه سنی جوان بسیار کم بود و این موضوع نتیجهگیری قطعی را در مورد اثر ورزش در جوانی دشوار میکند.
- بیشتر شرکتکنندگان از جامعهای با تبار اروپایی و از یک شهر بودند، بنابراین تعمیم نتایج به جمعیتهای متنوعتر محدودیت دارد.
این نکته مهم است زیرا نرخ دمانس، آگاهی درباره آن و دسترسی به خدمات تشخیصی در جوامع مختلف بسیار متفاوت است و در برخی فرهنگها دمانس هنوز بهعنوان بخشی «طبیعی» از پیری تلقی میشود.
این نتایج برای ما چه معنایی دارد؟
پیام اصلی ساده و روشن است: در هر سنی که هستید، بیشتر حرکت کنید.
فعالیت بدنی نهتنها خطری ندارد، بلکه فواید آن از سلامت قلب و متابولیسم گرفته تا خلقوخو و توان شناختی بهمراتب بیشتر از چیزی است که بسیاری تصور میکنند.
ورزش تضمین نمیکند که هرگز دچار دمانس نشویم، اما شواهد علمی نشان میدهند که یکی از قویترین ابزارهای کاهش خطر است؛ ابزاری ارزان، در دسترس و بدون عوارض. فرقی ندارد در جوانی ورزشکار بودهاید یا نه! بدن و مغز شما در هر سنی از حرکت سود میبرند.
منبع: فرارو
